مطالعه انسان شناختی فرصت ها وتهدیدهای تاب آوری اجتماعی در خراسان شمالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه شناسی، گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران

2 عضو هیات علمی، گروه جامعه شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

10.22059/ijar.2024.377244.459878

چکیده

هدف: هدف از پژوهش حاضر، مطالعه انسان‌شناختی فرصت‌ها و تهدیدهای تاب‌آوری اجتماعی در استان خراسان شمالی است. بلایای طبیعی جان میلیون‌ها نفر را در سراسر دنیا گرفته و خسارات اقتصادی فراوانی به بار می‌آورند. تاب‌آوری اجتماعی به معنای توانایی یک جامعه برای مقاومت در برابر، مدیریت و بازیابی سریع از آثار یک رویداد مخرب مانند بلایای طبیعی است. در پژوهش حاضر عوامل موثر بر تاب آوری اجتماعی واکاوی شد.
روش: این پژوهش با استفاده از رویکرد آمیخته (کمی و کیفی) انجام شد. در بخش کمی، پیمایشی برای جمع آوری داده ها از طریق پرسشنامه از نمونه ای از مردم استان خراسان شمالی اجرا شد. در بخش کمی نیز جامعه آماری تحقیق شامل کلیه شهروندان خراسان شمالی بود که بالای  15  سال سن داشتند.  دلیل اینکه افراد بالای 15 سال در نظر گرفته شده این است که افراد منتخب از بین آنها حداقل طی چند سال گذشته فرصت تجربه کردن بلایای مختلف را داشته باشند. جامعه آماری در این بخش بر اساس نتایج تفصیلی سرشماری نفوس و مسکن (1395) شامل  220/561 نفر می­باشد. در بخش کیفی، از روش مصاحبه عمیق با افراد کلیدی مانند کارشناسان مدیریت بحران، رهبران جوامع محلی و قربانیان بلایای طبیعی استفاده شد. حجم نمونه در بخش کیفی تحقیق را اشباع نظری پاسخ به سوالات مصاحبه­ها تعیین کرد ولی در بخش کمی، حجم نمونه بر اساس جدول تعیین حجم نمونه کرجسی و مورگان (1970) 384 نفر تعیین گردید. ولی با توجه به شرایط موجود و افت محسوس مشارکت مردم در زمینه فعالیت­های پژوهشی 350 نفر حاضر به تکمیل فرم­ها در سطح استان شدند و با توجه به مشورت با استاد راهنما و همچنین طولانی شدن فرایند انجام پژوهش، داده­های 350 فرم جهت تحلیل مورد استفاده قرار گرفت.
یافته ها: نتایج بخش کیفی نشان داد که دو دسته از عوامل اصلی در زمینه تاب­آوری اجتماعی نقش دارند: منابع و سرمایه‌ها (شامل سرمایه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نمادین) و عملکرد (شامل عملکردهای فعالانه و انفعالی در سطوح مختلف). نتایج بخش کمی نیز نشان داد که بین سرمایه­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تاب­آوری اجتماعی رابطه معنی داری وجود دارد.
نتیجه گیری: پژوهش حاضر نشان داد که سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی در تاب‌آوری اجتماعی مردم خراسان شمالی در برابر بلایای طبیعی دارند. نتایج این مطالعه می‌تواند برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان در جهت افزایش تاب‌آوری اجتماعی جوامع در برابر بلایای طبیعی مفید باشد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که تقویت سرمایه‌های مختلف در جامعه می‌تواند به افزایش تاب‌آوری اجتماعی کمک کند و جامعه را در برابر بلایای طبیعی مقاوم‌تر سازد. به طور کلی، این پژوهش به اهمیت سرمایه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در تاب‌آوری اجتماعی پرداخته و راهکارهایی برای بهبود این سرمایه‌ها ارائه می‌دهد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Anthropological study of social resilience opportunities and threats in North Khorasan

نویسندگان [English]

  • Mohamad Vahidi 1
  • ٍEhsan Rahmani Khalili 2
  • Sasan Vadiea 2
  • Zahra Hazrati Someeh 2
1 PhD student in Sociology, Department of Sociology, Department of Sociology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Faculty member, Department of Sociology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose- The purpose of the current research is an anthropological study and analysis of the opportunities and threats of social resilience in North Khorasan province. Natural disasters kill millions of people all over the world and cause a lot of economic losses. Social resilience refers to the ability of a society to withstand, manage and quickly recover from the effects of a destructive event such as a natural disaster. In this study, the factors affecting social resilience were investigated and analyzed.
Method- This research was conducted using a combined method (quantitative and qualitative). In the quantitative part, a survey method was used to collect data through a questionnaire from a sample of people in North Khorasan province. In the quantitative part, the statistical population of the research includes all citizens of North Khorasan who are over 15 years old. The reason why people over 15 years of age are considered is that selected people among them have the opportunity to experience various disasters at least in the last few years. According to the detailed results of the population and housing census (2015), the statistical population in this section includes 561/220 people. In the qualitative part, the in-depth interview method was used with key people such as crisis management experts, local community leaders and victims of natural disasters. The sample size in the qualitative part of the research was determined by the theoretical saturation of the answers to the interview questions, but in the quantitative part, the sample size was determined based on the sample size determination table of Krejcie and Morgan (1970) 384 people. However, due to the existing conditions and the noticeable drop in people's participation in the field of research activities, 350 people agreed to complete the forms at the provincial level, and according to the consultation with the supervisor and also the lengthening of the research process, the data of 350 forms were used for analysis.
Findings: The results of the qualitative part and the interviews showed that two main factors play a role in social resilience: resources and capital (including economic, social, cultural and symbolic capital) and performance (including active and passive functions at different levels). The results of the quantitative part also showed that there is a significant relationship between economic, social and cultural capital and social resilience.
Conclusion- The current research showed that economic, social and cultural capitals play an important role in the social resilience of the people of North Khorasan against natural disasters. The results of this study can be useful for policy makers and planners to increase the social resilience of societies against natural disasters. These findings show that strengthening various capitals in society can help increase social resilience and make society more resistant to natural disasters. In general, this research deals with the importance of social, economic and cultural capitals in social resilience and provides solutions to improve these capitals

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anthropological study
  • cultural factors
  • economic factors
  • social factors
  • social resilience
  • North Khorasan

مراجع

پورکسمایی، مریم؛ پوریوسفی، حمید؛ خادمیان، طلیعه. (1400). ارایه الگوی تاب‌آوری زنان روستانشین سرپل ذهاب پس از وقوع زلزله. فصل‌نامه تحقیقات جغرافیایی. ۳۶ (۴)، ۴۲۹-۴۳۶.
جعفریان، نغمه; حاتمی نژاد، حسین; مبهوت، محمد رضا (1396). ارزیابی تاب آوری اجتماعی و اقتصادی در برابر زلزله (نمونه موردی بجنورد)، امداد و نجات، 9(1)،26-15.
حاتمی نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ کوشیار، زبردست (1399). سنجش میزان تاب آوری اجتماعی در منطقه 9 کلان شهر تهران، مسکن و محیط روستا، 39(171)،60-49.
حاتمی نژاد، حسین؛ فرهادی خواه، حسین؛ آروین، محمود؛ رحیم پور، نگار (1396). بررسی ابعاد مؤثر بر تاب‌آوری شهری با استفاده از مدل ساختاری تفسیری (نمونه موردی: شهر اهواز). دانش پیشگیری و مدیریت بحران. ۷ (۱)، ۳۵-۴۵.
ذاکرحقیقی، کیانوش و اکبریان، زهرا. (1394). تحلیل قیاسی میزان تاب آوری اجتماعی در محلات تاریخی- مسکونی و تدوین یک برنامه راهبردی – عملیاتی برای ارتقای آن (مورد مطالعه: محلات برج قربان و چرچره شهر همدان). پژوهشنامه جغرافیای انتظامی، 3(12)، 23-48.
روستا، مجتبی؛ ابراهیم زاده، عیسی؛ ایستگلدی، مصطفی (1397). ارزیابی میزان تاب آوری اجتماعی شهری مورد شناسی شهر زاهدان، پژوهش و برنامه ریزی شهری، 9 (32)، 14-1.
عنبری، موسی (1393) جامعه شناسی فاجعه کند و کاوی علمی پیرامون حوادث و سوانح در ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
فرزاد بهتاش، محمد رضا; کی نژاد، محمد علی; پیربابایی، محمد تقی; عسگری، علی (1392). ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های تاب‌آوری کلان‌شهر تبریز، 18 (3)، 42-33.
کارگر، بهمن؛ رحیمی، محسن (1401)، تاب‌آوری اجتماعی در سکونتگاه‌های غیررسمی، انتشارات دانشگاه پدافند هوایی خاتم الانبیاء(ص). تهران.
کاظمی، داوود، و عندلیب، علیرضا. (1396). ارزیابی مؤلفه های مؤثر تاب آوری اجتماعی سکونتگاه های روستایی در شرایط بحرانی. مسکن و محیط روستا، 36(158 )، 131-145.
محبان، ابوالفضل؛ لطفی، صدیقه؛ جعفری، تیمور. (1397) تاب آوری شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی شهر بجنورد)، مازندران، انتشارات موسسه آموزش عالی هراز آمل.
محمدپورلیما، نغمه، بندرآباد، علیرضا، و ماجدی، حمید. (1399). تاب آوری کالبدی و اجتماعی محلات مسکونی بافت تاریخی (نمونه موردی منطقه 12 تهران). نگرش های نو در جغرافیای انسانی (جعرافیای انسانی)، 12(2 )، 97-116.
Adger, W. N. (2000). Social and ecological resilience: Are they related? Progress in Human Geography, 24, 347–364.
Aldunce, P., Beilin, R., Handmer, J., & Howden, M. (2014). Framing disaster resilience: the implications of the diverse conceptualisations of “bouncing back”. Disaster Prevention and Management, 23(3), 252-270.
Alimonti, G., & Mariani, L. (2024). Is the number of global natural disasters increasing?. Environmental Hazards, 23(2), 186-202.
Anbari, M. (2014). Sociology of disaster: A scientific inquiry into accidents and incidents in Iran. Tehran: University of Tehran Press, 2nd edition. (in Persian)
Bodin, P., Wiman, B.L.B., (2004). Resilience and other stability concepts in ecology: notes on their origin, validity and usefulness, the ESS Bulletin – 2 (2), 33-43.
Boon, H. J., Cottrell, A., & King, D. (2016). Disasters and social resilience. Taylor & Francis.
Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education (pp. 241-258). Greenwood.
Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
Coleman, J. S. (1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology, 94, S95-S120.
Copeland, S., Comes, T., Bach, S., Nagenborg, M., Schulte, Y., & Doorn, N. (2020). Measuring social resilience: Trade-offs, challenges and opportunities for indicator models in transforming societies. International journal of disaster risk reduction, 51, 101799.
Cutter, S. L. (2020). Community resilience, natural hazards, and climate change: Is the present a prologue to the future?. Norsk Geografisk Tidsskrift-Norwegian Journal of Geography, 74(3), 200-208.
Farzad Behtash, M. R., Keynejad, M. A., Pirbabayi, M. T., & Asgari, A. (2013). Evaluation and analysis of the dimensions and components of resilience in Tabriz metropolis. Journal of Urban Studies, 18(3), 33-42. (in Persian)
Hatami Nejad, H., Farhadikhah, H., Arvin, M., & Rahimpour, N. (2017). Examining the dimensions affecting urban resilience using the interpretive structural model (Case study: Ahvaz city). Knowledge of Prevention and Crisis Management, 7(1), 35-45. (in Persian)
Hatami Nejad, H., Pourahmad, A., & Koushyar, Z. (2020). Measuring the level of social resilience in District 9 of Tehran metropolis. Housing and Rural Environment, 39(171), 49-60. (in Persian)
Jafarian, N., Hatami Nejad, H., & Mabhoot, M. R. (2017). Evaluation of social and economic resilience against earthquakes (Case study: Bojnord). Relief and Rescue, 9(1), 15-26. (in Persian)
Kaniasty, K. (2020). Social support, interpersonal, and community dynamics following disasters caused by natural hazards. Current opinion in psychology, 32, 105-109.
Kargar, B., & Rahimi, M. (2022). Social resilience in informal settlements. Tehran: Khatam al-Anbia Air Defense University Press. (in Persian)
Kazemi, D., & Andelib, A. (2017). Evaluation of effective components of social resilience in rural settlements under crisis conditions. Housing and Rural Environment, 36(158), 131-145. (in Persian)
Keck, M., & Sakdapolrak, P. (2013). What is social resilience? Lessons learned and ways forward. Erdkunde, 5-19.
Khalili, S., Harre, M., Morley, Ph. (2018). A temporal social resilience framework of communities to disasters in Australia, geoenvironmental disasters, 5, 23: 1-9.
Krejcie, R.V., & Morgan, D.W., (1970). Determining Sample Size for Research Activities. Educational and Psychological Measurement
Mohaban, A., Lotfi, S., & Jafari, T. (2018). Urban resilience against earthquakes (Case study: Bojnord city). Mazandaran: Haraz Amol Higher Education Institute Press. (in Persian)
Mohammadpour Lima, N., Bandarabad, A., & Majdi, H. (2020). Physical and social resilience of residential neighborhoods in historical contexts (Case study: District 12 of Tehran). New Perspectives in Human Geography, 12(2), 97-116. (in Persian)
Pelling, M. (2012). The vulnerability of cities: natural disasters and social resilience. Routledge.Saja, A. A., Teo, M., Goonetilleke, A., & Ziyath, A. M. (2018). An inclusive and adaptive framework for measuring social resilience to disasters. International journal of disaster risk reduction, 28, 862-873.
Pourkasemayi, M., Poryousefi, H., & Khademian, T. (2021). Presenting a model of resilience for rural women in Sarpol-e Zahab after the earthquake. Geographical Research Quarterly, 36(4), 429-436. (in Persian)
Putnam, R. D. (2000). Bowling alone: The collapse and revival of American community. Simon and Schuster.
Robbins, S. P., & Judge, T. A. (2013). Organizational behavior (15th ed.). Pearson.
Roosta, M., Ebrahimzadeh, E., & Eistgaldy, M. (2018). Evaluation of urban social resilience (Case study: Zahedan city). Urban Research and Planning, 9(32), 1-14. (in Persian)
Saja, A. A., Teo, M., Goonetilleke, A., & Ziyath, A. M. (2021). A critical review of social resilience properties and pathways in disaster management. International Journal of Disaster Risk Science, 12, 790-804.
Seddighi, H., & Seddighi, S. (2020). How much the Iranian government spent on disasters in the last 100 years? A critical policy analysis. Cost effectiveness and resource allocation, 18, 1-11.
Zakerhaghighi, K., & Akbarian, Z. (2015). Comparative analysis of social resilience in historical-residential neighborhoods and developing a strategic-operational plan to enhance it (Case study: Borj-e Ghorban and Cherchere neighborhoods of Hamedan city). Police Geography Research Journal, 3(12), 23-48. (in Persian)
پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران
دوره 14، شماره 1
پایگاه‌های نمایه‌کننده
شهریور 1403
صفحه 194-217

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار