بررسی تطبیقی سیمای جنگاور در اساطیر هندوایرانی و اسلاوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ دانشکده ادبیات دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

2 دانشیار گروه زبان روسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

10.22059/ijar.2025.401428.459932

چکیده

هدف: این پژوهش به بررسی تطبیقی سیمای جنگاور اژدهاکش در اساطیر دو سنت هندوایرانی و اسلاوی می‌پردازد و به‌ویژه بن‌مایه‌های مشترک این روایت در هر دو فرهنگ را مورد تحلیل قرار می‌دهد. اگرچه میان این دو حوزۀ فرهنگی فاصله‌های زمانی و مکانی قابل توجهی وجود دارد، متون اسطوره‌ای و حماسی آن‌ها از لحاظ مفهومی و معنایی حاوی اشتراکات برجسته‌ای است که نشان از خاستگاهی مشترک در زیربنای هندواروپایی دارد. محور روایت‌ها در هر دو سنت، جنگاوری است که با یاری قهرمان یا ایزد آهنگر و سلاحی جادویی، در نبرد با اژدهای سه‌سر به پیروزی می‌رسد. غالباً این نبرد با حضور زنان جادوگر همراه است و در نهایت، شاه‌دختِ اسیرِ اژدها آزاد می‌گردد که نمادی از بازگشت باروری و تداوم نظم اجتماعی است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و تحلیل تطبیقی این بن‌مایۀ حماسی در دو فرهنگ مذکور می‌باشد.
روش شناسی: روش تحقیق به‌صورت تحلیلی-توصیفی و با استناد به منابع متنی، فولکلور و مظاهر زبان‌شناسی است.
یافته ها: یافته‌ها نشان می‌دهد که جنگاور اژدهاکش نمایندۀ کارکرد دومِ جامعه، یعنی طبقۀ جنگاوران در ساختار سه‌گانۀ جامعۀ هندواروپایی است. این جنگاوران با بهره‌مندی از سلاح ویژه‌ای که توسط آهنگر جادویی ساخته شده، به نابودی دشمنی که نمادی از آشوب و خشکسالی است، مبادرت می‌ورزند. از این پیروزی، بازتولید نظم، باروری و هم‌بستگی اجتماعی حاصل می‌شود. نکته تأمل‌برانگیز در این دست روایت‌ها، استفادۀ جنگاور از حیله و نیرنگ برای کشتن اژدهاست؛ عملی که برخلاف آداب و الگوهای شجاعت جنگاوری تلقی شده و بر اساس آن، قهرمان دچار آلودگی آیینی می‌شود و ناگزیر به طی مراسم تطهیر و یا تبعید می‌گردد. این وضعیت نمادی از تعارض میان خشونت و اخلاقیات در اسطوره‌های هندواروپایی و بازتاب ساختار سه‌گانۀ اجتماعی است که با کارکردهای پادشاهی، جنگاوری و باروری پیوند دارد. مطالعه همچنین به نقش محوری آهنگر به‌عنوان واسطه‌ای میان این کارکردها تأکید می‌کند که با قدرت جادویی خویش، سلاح ویژۀ جنگاور را می‌سازد و زمینۀ تحقق پیروزی و بازتولید نظم را فراهم می‌آورد. نزدیکی واژگانی و مضمونی میان نام‌های قهرمان و آهنگر در هر دو فرهنگ، نشانگر اصل مشترک و میراث هندواروپایی این اساطیر است. بر اساس این یافته‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که روایت جنگاور اژدهاکش نه تنها بازتابی از ساختار اجتماعی ـ فرهنگی جوامع هندواروپایی است، بلکه نشان‌دهندۀ پیوند عمیق میان اسطوره، آیین و هویت تاریخی این اقوام می‌باشد. افزون بر آن، این مطالعه بر استمرار و انعطاف‌پذیری بن‌مایه‌های اسطوره‌ای در مواجهه با تغییرات فرهنگی و دینی تأکید می‌کند و اهمیت تحلیل تطبیقی در بازشناسی ریشه‌ها و تحولات اسطوره‌های باستانی را نمایان می‌سازد. همچنین این پژوهش با شناسایی وجوه مشترک و تفاوت‌های فرهنگی، زمینه‌ساز مطالعات آینده در حوزۀ اسطوره‌شناسی تطبیقی و تحلیل کارکردهای اجتماعی اسطوره‌ها می‌گردد. در نهایت، نتایج به‌دست آمده می‌تواند به درک بهتر نقش اساطیری جنگاوران در شکل‌گیری نمادهای هویتی و فرهنگی در اقوام هندواروپایی یاری رساند و پارادایم‌هایی نوین برای بررسی تعامل میان اسطوره، فرهنگ و جامعه فراهم آورد

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Warrior Archetype in Indo-Iranian and Slavic Mythologies

نویسندگان [English]

  • Sayyed Toufiq Hosseini 1
  • Zeinab Sadeghi Sahlabad 2
1 Assistant Professor of Department of History. Faculty of Literature. Alzahra University. Tehran. Iran.
2 Associate Professor, Department of Russian Language, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Purpose- This study undertakes a comparative analysis of the dragon-slaying warrior motif in the mythologies of the Indo-Iranian and Slavic traditions, with a particular focus on their shared narrative elements. Despite considerable temporal and spatial distances between these cultural spheres, their mythological and epic texts exhibit significant conceptual and thematic correspondences indicative of a common Indo-European origin. Central to the narratives in both traditions is a warrior who, aided by a heroic or divine smith and empowered by a magical weapon, triumphs over a three-headed dragon. Frequently, this heroic battle is accompanied by sorcerous female figures, culminating in the liberation of a princess held captive by the dragon—a symbol of the restoration of fertility and social order. The principal aim of the research is to identify and comparatively analyze this epic motif in the two cultures.
Methodology- The research methodology is analytical-descriptive, grounded in textual sources, folklore, and linguistic manifestations.
Findings-Findings demonstrate that the dragon-slaying warrior represents the second social function, that of the warrior class, within the tripartite social structure of Indo-European societies. These warriors, equipped with a special weapon forged by a magical smith to vanquish an adversary symbolizing chaos and drought. From this victory ensues the restoration of social order, fertility, and communal cohesion. A notable aspect of these narratives is the warrior’s use of cunning and deceit to slay the dragon—actions that contravene the ideal codes of warrior valor and result in the hero’s ritual impurity, necessitating rites of purification and exile. This motif symbolizes the tension between violence and morality in Indo-European myths and reflects the tripartite social order encompassing sovereignty, warfare, and fertility. The study further emphasizes the critical role of the smith as an intermediary between these social functions, whose magical craftsmanship creates the hero’s special weapon, facilitating victory and the regeneration of order. The lexical and thematic proximity of the hero and smith’s names in both cultures attests to the shared Indo-European heritage of these myths. Based on these findings, it can be concluded that the dragon-slaying warrior narrative not only reflects the socio-cultural structure of Indo-European societies but also manifests a profound link among myth, ritual, and historical identity. Furthermore, the study highlights the persistence and adaptability of epic motifs amid cultural and religious transformations and underlines the significance of comparative analyses for uncovering the roots and evolutions of ancient mythologies. By identifying cultural commonalities and divergences, this research lays a foundation for future studies in comparative mythology and the social functions of myths. Ultimately, the results offer deeper insight into the mythic role of warriors in shaping Indo-European identity symbols and cultural paradigms, providing novel frameworks for examining the interaction among myth, culture, and society

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dragon-slaying warrior
  • Indo-Iranian
  • Indo-European
  • mythology
  • Slavic

مراجع

ابوریحان بیرونی. (1386). آثار الباقیه عن القرون الخالیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
الیاده، م. (1394). هنر اسرار آمیز. ترجمۀ مینا غرویان. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
پورداوود، ا. (1345). زین ابزار (گرز). بررسی‌های تاریخی، سال اول (5و6)، 19-31.
تفضلی، ا. (1398). دینکرد نهم. ترجمۀ ژاله آموزگار. تهران: دایره‌المعارف فارسی.
ثعالبی، ع. (1368). تاریخ ثعالبی: مشهور به غرر اخبار ملوک فرس و سیرهم. ترجمۀ محمد فضائلی. تهران: نشر نقره.
جلالی‌نایینی، م. ر. (1375). فرهنگ سانسکریت فارسی (جلد اول). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حسینی، س.ت. (۱۴۰۱). تحولات اجتماعی عصر آهن و خاستگاه اسطورۀ کاوۀ آهنگر. مطالعات تاریخ فرهنگی، ۱۴(۵۴)، ۶۱-۸۶.
دادگی، ف. (1395). بندهش. ترجمۀ مهرداد بهار. تهران: انتشارات توس.
دریایی، ت. (۱۳۷۶). سهم منابع هندو اروپایی در شناخت شاهنامه هویت کاوه آهنگر. ایران‌شناسی، سال ۹، (۳۴).
سرکارتی، ب. (1378). سایه‌های شکار شده؛ مجموعه مقالات فارسی. تهران: طهوری.
طبری، م. ب. ج. (1383). تاریخ طبری: تاریخ الرسل و الملوک. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات اساطیر.
فردوسی، ا.ق. (1366). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. نیویورک: بیبلیوتکا پرسیکا.
کریستنسن، آ. ا. (1387). کاوۀ آهنگر و درفش کاویانی. ترجمۀ منیژه احدزادگان آهنی. تهران: طهوری.
گرینباوم، س. (۱۳۷۱). اسطوره اژدهاکشی در ایران و هند. نامه فرهنگ، (۷)، ۹۰-۹۳.
لوزینسکی، ف. (1380). خاستگاه پارت‌ها. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: نشر پژوهنده.
مان، ت. (۱۹۱۶). کاوه و درفش کاویانی. مجله کاوه، سال اول، شماره اول.
مسعودی، ابوالحسن علی بن‌حسین. (1349). التنبیه و الاشراف. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مولایی، چ. (۱۳۸۸). معنی نام فریدون و ارتباط آن با سه نیروی او در سنت‌های اساطیری. جستارهای ادبی، (۱۶۷)، ۱۵۲-۱۷۵.
ورهرام، ل. (1397). مدخل حماسه ملی ایران. تهران: نشر فاطمی.
هدایت، ر. (1380). فرهنگ انجمن آرای ناصری. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
یشت‌ها. (1394). ترجمۀ ابراهیم پورداد. به کوشش فرید مرادی. تهران: انتشارات نگاه.
یشت‌ها. (1377). ترجمۀ ابراهیم پورداد. تهران: نشر اساطیر.
Alvarez-Pedrosa, J. (2009). Krakow’s foundation myth: An Indo-European theme through the eyes of medieval erudition. Journal of Indo-European Studies, 37, 164–177. (In English).
Anthony, W. D. (2007). The horse and the wheel and language. Princeton: Princeton University. (In English).
Bailey, J., & Ivanova, T. (1998). An anthology of Russian folk epics. James Taylor & Francis. (in English).
Bartholomae, C. (1906). Zum Altiranischen Wörterbuch. Strassburg: Karl Trübner. (In German).
Bartholomae, C. (1961). Altiranisches Wörterbuch. Berlin: Walter De Gruyter. (In German).
Beard, M., North, J., & Price, S. (1998). Religions of Rome (Vol. 1). Cambridge University Press. (In English).
Beckman, G. M. (1996). Hittite diplomatic texts. Atlanta: Scholars Press. (In English).
Benveniste, É. (2016). Dictionary of Indo-European concepts and society. Hau Books. (In English).
Blažek, V. (2008). Celtic ‘Smith’ and his colleagues in evidence and counter-evidence; Essays in honour of Frederik Kortlandt I Balto-Slavic and Indo-European linguistics (Vol. 1). Amsterdam: Rodopi. (In English).
Biruni, A. R. (2007/1386). Athar al-Baqiya 'an al-Qurun al-Khaliyyah (A. Danaseresht, Trans.). Tehran: Amir Kabir. (In Persian).
Christensen, A. E. (2008/1387). Kaveh the Blacksmith and the Kaviani Banner (M. Ahadzadegan Ahani, Trans.). Tehran: Tahuri. (In Persian).
Coulter, C. R., & Turner, P. (2012). Encyclopedia of ancient deities. London: Routledge. (In English).
Cross, S. H., & Sherbowitz-Wetzor, O. P. (1953). The Russian primary chronicle. Cambridge. (In English).
Dadagi, F. (2016/1395). Bundahishn (M. Bahar, Trans.). Tehran: Tūs Publishing. (In Persian).
Darmesteter, J. (1892). Le Zend-Avesta (Part 1). Paris: E. Leroux. (In French).
Daryayi, T. (1997/1376). The contribution of Indo-European sources in understanding Shahnameh's identity of Kaveh the Blacksmith. Iranology, 9(34). (In Persian).
De Jong, C. (1972). G. Dumézil’s theory of the tripartite Indo-European society applied to the Ramayana. South African Journal of Sociology. (In English).
Darmesteter, J. (1892). Le Zend-Avesta (Part 1). Paris: E. Leroux. (in French).
Derksen, R. (2007). Etymological dictionary of the Slavic inherited lexicon. Leiden: E. J. Brill. (In English).
Die Chronik der Polen des Magisters Vincentius. (2014). E. Mühle & H. W. Goetz (Eds.). WBG Academic. (In German).
Dumézil, G. (1941). Jupiter, Mars, Quirinus. Paris: Gallimard. (In French).
Dumézil, G. (1946). Naissance d’Archanges. Paris: Gallimard. (In French).
Dumézil, G. (1970). The destiny of warrior. Chicago Press. (In English).
Dumézil, G. (1988). Mitra-Varuna: An essay on two Indo-European representations of sovereignty. ZoneBooks. (In English).
Eliade, M. (2015/1394). The Secret Art (M. Ghroviyan, Trans.). Tehran: Bonyad-e Tarjomeh va Nashr-e Ketab Parseh. (In Persian).
Ferdowsi, A. Q. (1987/1366). Shahnameh (J. Khaleqi Motlaq, Ed.). New York: Bibliotheca Persica. (In Persian).
Forbes, R. J. (1950). Metallurgy in antiquity. Leiden: E.J. Brill. (in English).
Greenbaum, S. (1992/1371). The myth of dragon slaying in Iran and India. Nameh Farhang, (7), 90-93. (In Persian).
Gimbutas, M. (1967). Ancient Slavic religion: A synopsis. In To honor Roman Jakobson: Essays on the occasion of his 70th birthday (pp. 738–759). Berlin: De Gruyter Mouton. (In English).
Gimbutas, M. (1993). Slavic religion. In M. Eliade (Ed.), Encyclopedia of religion (Vol. 13). New York: Macmillan. (In English).
Grenet, F. (2003). La geste d’Ardashir fils de Pabag, Karnamag i Ardaxšer i Pābagān. Edition A Die. (In French).
Güntert, H. (1923). Der arische weltkönig und heiland. Halle: Verlag von Max Niemeyer. (In German).
Hauer, J. W. (1927). Der Vrātya. Stuttgart: W. Kohlhammer. (In German).
Haugen, E. (1972). Studies by Einar Haugen: Presented on the occasion of his 65th birthday, April 19, 1971. The Hague: Mouton. (In English).
Hedayat, R. (2001/1380). Farhang-e Anjoman Arai Naseri. Tehran: Eslamiyeh Bookstore. (In Persian).
Henning, W. B. (1977). Selected papers II. Leiden: E. J. Brill. (In English).
Höfler, O. (1934). Kultische Geheimbünde der Germanen. Frankfort: M. Diesterweg. (In German).
Hosseini, S. T. (2022/1401). Social transformations in the Iron Age and the origins of the myth of Kaveh the Blacksmith. Cultural History Studies, 14(54), 61-86. (In Persian)
Ivanov, V. V., & Toporov, V. N. (1973). A comparative study of the group of Baltic mythological terms from the root Vel. Baltistica, IX (1). (In English).
Jakobson, R. (1985). Contributions to comparative mythology: Studies in linguistics and philology. Berlin: Mouton de Gruyter. (In English).
Jalali Nayini, M. R. (1996/1376). Persian Sanskrit Dictionary (Vol. 1). Tehran: Institute for Humanities and Cultural Studies. (In Persian).
Justi, F. (1896). Iranisches Namenbuch. Marburg: N.G. Elwertsche Verlagsbuchhandlung. (In German).
Kolankiewicz, L. (2017). Dziadym, Teatr: swieta zmarlych. (In Polish).
Laurinkene, N. (2004). The Blacksmith in Lithuanian Mythological Tradition. Balto-Slavic Studies, 16, 224-244. (In Russian).
Littleton, C. S. (1993). War and warrior: Indo-European beliefs and practices. In M. Eliade (Ed.), Encyclopedia of religion (Vol. 15). New York: Macmillan. (In English).
Littleton, C. S. (1966). The new comparative mythology. University of California Press. (In English).
Littleton, C. S., & Malcor, L. A. (1994). From Scythia to Camelot: A radical reassessment of the legends of King Arthur. New York: Routledge. (In English).
Lommel, H. (1939). Die arische Kriegsgott. Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann. (In German).
Lurker, M. (2005). The Routledge dictionary of gods, goddesses, devils and demons. London: Routledge. (In English).
Lozinsky, F. (2001/1380). The origin of the Parthians (R. Behzadi, Trans.). Tehran: Pazhuhandeh Publisher. (In Persian).
Macdonell, A. A. (1897). Vedic mythology. Strasburg: Von Karl J. Trubner. (In English).
Mallory, J., & Adams, D. Q. (1994). Craft gods. In J. Mallory & D. Adams (Eds.), Encyclopedia of Indo-European culture. London: Fitzroy Dearborn Publishers. (In English).
Mann, T. (1916). Kaveh and the Kaviani Banner. Kaveh Magazine, 1(1). (In Persian).
Masudi, A. H. I. (1970/1349). Al-Tanbih wal-Ishraf (A. Payandeh, Trans.). Tehran: Bonyad-e Tarjomeh va Nashr-e Ketab. (In Persian).
Mayrhofer, M. (1976). Kurzgefasstes etymologisches Wörterbuch des Altindischen (Vol. 3). Heidelberg: Carl Winter Universität Verlag. (In German).
Molenaar, H. A. (1982). Concentric dualism as transition between a lineal in Scandinavian mythology. Anthropologica, XXIV, 29-53. (In English).
Miller, D. A. (2000). The epic hero. Baltimore: Johns Hopkins University Press (in English).
Molaei, C. (2009/1388). The meaning of the name Fereydun and its connection with his three powers in mythological traditions. Literary Essays, (167), 152-175. (In Persian).
Pirart, É. (1992). Kayān Yasn (Yasht 19.9–96): L’origine avestique des dynasties mythiques d’Iran. Barcelona: Editoria Ausa. (In French).
Pokorny, J. (1959). Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (Vol. 2). Bern: A. Francke Verlag. (In German).
Pourdavoud, E. (1966). Zin Abzar (Mace). Historical Studies, 1(5 and 6), 19-31. (In Persian).
Pronin, A. (1971). Byliny: Heroic tales of Old Russia. Frankfurt: Germany. (In English).
Puhvel, J. (1986). Comparative mythology. The Johns Hopkins University Press. (In English). Rigveda. (2014). Brereton, J. P., & Jamison, W. S. (Eds.). Rigveda (Vol. 3). Oxford: Oxford University Press. (In English).
Sarkarati, B. (1999/1378). Shadows of the Hunt: A Collection of Persian Articles Tehran: Tahuri. (In Persian).
Schröder, F. R. (1957). Indra, Thor und Herakles. Zeitschrift für deutsche Philologie, 76, 1-41. (In German).
Tafazoli, A. (2019/1398). Denkard, Volume 9 (J. Amouzegar, Trans.). Tehran: Encyclopedia of Persian Language and Literature. (In Persian).
Tabari, M. B. J. (2004/1383). Tarikh al-Tabari: Tarikh al-Rusul wa al-Muluk (A. Payandeh, Trans.). Tehran: Asatir Publishing. (In Persian).
Tha’alibi, A. M. (1989/1368). Tarikh Tha’alibi: Ghurar Akhbar Mulk Fars wa Sayr hum (M. Fazaily, Trans.). Tehran: Noghre Publisher. (In Persian).
Thieme, P. (1957). Mitra and Aryaman. Yale University Press. (In English).
Varhram, L. (2018/1397). The entry on the national epic of Iran. Tehran: Fatemi Publisher. (In Persian).
Yashts. (1998/1377). Yashts (E. Pourdad, Trans.). Tehran: Asatir Publisher. (In Persian).
Yashts. (2015/1394). Yashts (E. Pourdad, Trans.; F. Moradi, Ed.). Tehran: Negah Publications. (In Persian).
Zaporozhchenko. A.V. (2012). Indo-Iranian kavi and smith mythology. Studies, 52-57. (In Russian).
Akzentstudien I. In Nachrichten der Akademie der Wissenschaften in Göttingen Philologisch-historische Klasse. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung. (in German).
Watkins, C. (1995). How to kill a dragon: Aspects of Indo-European poetics. Oxford University Press. (in English).
Wikander, S. (1938). Der arische Männerbund. Lund: Håkan Ohlssons Buchdruckerei. (in German).
Wikander, S. (1950). Sur le fonds commun indo-iranien des épopées de la Perse et de l’Inde. La nouvelle Cléo, 310-329. (in French).
پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران
دوره 15، شماره 1
پایگاه‌های نمایه‌کننده
شهریور 1404
صفحه 219-233

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار