از ایزدبانوی ایشتار تا بقعۀ پیر استیر در خراسان بزرگ با رویکرد قوم‌نگاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه باستان شناسی و تاریخ دانشگاه نیشابور

2 استادیار باستان شناسی دانشگاه شیراز

چکیده

در سایه‌روشن تاریخ باورهای دینی باستانی مردمان بومی فلات ایران و به‌ویژه سرزمین‌های شرقی، تأثیرات آیین‌های بین‌النهرینی تا اندازه‌ای در تاریکی مانده است. یکی از نمونه‌ها که می‌توان به آن اشاره کرد، تأثیر خدای ایشتار در خراسان بزرگ است که در بقعۀ استیر بر کرانۀ کویر متجلی شده است. این نوشته براساس نشانه‌ها پیش رفته است؛ نشانه‌هایی خرد اما محکم که با جایگذاری مناسب در کنار هم، تصویر نسبتاً روشنی را از حضور ایزدبانوی بابلی ایشتار در دل خراسان گواهی می‌دهد. مواردی مانند ریشه‌شناسی استاربذ، جنسیت زائران و موارد دیگر از انطباق پیر استیر با ایشتار پرده برمی‌دارد. روش پژوهش حاضر مبتنی بر رویکرد قوم‌نگاری با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و مشاهدۀ میدانی به‌صورت هم‌زمان است. مطالعۀ مزبور نشان می‌دهد پیر استیر با توجه به گزاره‌های موجود، همان ایزدبانوی بابلی است که در این خاک جا خوش کرده و تا دورۀ معاصر به حیات خود در قالب اسلامی ادامه داده و مستحیل شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

From the Ishtar Goddess to the Tomb of Pir-e Estir in Greater Khorasan with an Ethnographic Approach

نویسندگان [English]

  • Peiman Abolbashari 1
  • Mohammad Hossein Rezaei 2
1 Assistant Professor, Department of Archaeology and History, University of Neyshabur
2 Assistant Professor of Archaeology, Shiraz University,
چکیده [English]

In the light of the history of the ancient religious beliefs of the indigenous peoples of the Iranian plateau, and especially of the eastern lands, the effects of the Mesopotamian religions have remained somewhat obscure. One of the examples that can be mentioned is the influence of the Ishtar goddess in Greater Khorasan, which is manifested in the tomb of Estir on the desert shore. This Article is based on signs; Small but solid signs that, with proper placement, give a relatively clear picture of the presence of the Babylonian Ishtar goddess in the heart of Khorasan. Statements such as Star etymology, the gender of the pilgrims, and others reveal Piere Estir's conformity to Ishtar. The method of the present study is based on ethnographic approach using library resources and field observation simultaneously. This study shows that Piere Estir, according to the existing propositions, is the Babylonian goddess who settled in this land and continued to live in the Islamic form until the contemporary period and has been transmuted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ishtar
  • Pire Estir
  • Greater KhorasanIshtar
  • Mesopotamia
  • Pir-e Estir
  • Komail Sons
  • Greater Khorasan
  • الیاده، میرچا (1378). شمنیسم. ترجمۀ محمدکاظم مهاجری. قم: ادیان.

    الیاده، میرچا (1385). متون مقدس بنیادین از اسرار جهان. جلد سوم. ترجمۀ ‌مانی صالح علامه. تهران: فراروان.

    ابن فندق (1361). تاریخ بیهق. تصحیح بهمن انصاری. سایت تاریخ بوک.

    افشارفر، ناصر (1389). «بررسی باورهای دینی مردم تپه‌حصار دامغان براساس تدوین اموات». مجلۀ رشد آموزش تاریخ، 39، 10-16.

    افکنده، احسان (1395). «مشروعیت آسمانی در آثار نوشتاری عیلام». تاریخ اسلام و ایران، 32، 9-31.

    آموزگار، ژاله (1392). «نوروزنامه: ایزدانی که با سال نو به زمین بازمی‌گردند». بخارا، 92، 36-47.

    انزلی، عطا (1394). «خانقاه نوربخشیه در سدیر (معروف به بقعۀ پیر استیر)». حقیقت، 39، 35-56.

    باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1368). هفت قلعه. تهران: روزبهان.

    بهار، مهرداد (1386). از اسطوره تا تاریخ. تهران: چشمه.

    بهار، مهرداد (1387). ادیان آسیایی. تهران: چشمه.

    بیرلین، ج. ف. (1386). اسطوره‌های موازی. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: مرکز.

    بیهقی، محمود (1383). دایرةالمعارف بزرگ سبزوار. سبزوار: آژند.

    پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرکۀ ایران اسلامی. http://www.emamzadegan.ir/

     خادمیان، کاظم (1380). فرهنگ جغرافیایی ایران-خراسان. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.

    خدادادیان، اردشیر (1378). «خوزستان در عهد باستان». شناخت، 26، 149-163.

    خسروی، رکن‌الدین (1367). «نمایش‌های آیینی از آدونیس تا سیاوش». چیستا، 48 و 49، 767-775.

    دایسون، روبرت (1351). «ساختمان حریق‌زدۀ حصار». ضمیمۀ مجلۀ باستان‌شناسی و هنر ایران، 9 و 10. 108-114.

    دورانت، ویلیام جیمز (1365). تاریخ تمدن. جلد اول. ترجمۀ احمد آرام. تهران: سازمان انتشارات آموزش و انقلاب اسلامی.

    دیاکونوف، ا.م (1345). تاریخ ماد. ترجمۀ کریم کشاورز. تهران: پیام.

    رستمی‌نژادان، دیانا (1394). «مردم‌شناسی و باستان‌شناسی نمادهای نوسنگی در کردستان». نامۀ انسان‌شناسی، 23، 98-129.

    ژیران، ف.، لائوکه، گ. و دلاپورت، ل. (1386). اساطیر آشور و بابل. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: کاروان.

    ساندرز، ن. ک. (1385). بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: کاروان.

    ستاری، جلال (1349). «رموز قصه از دیدگاه روانشناسی». مجلۀ هنر و معماری، 96 و 97، 49-55.

    سگوند، اردشیر (1380). «گاماس در ایران». کیهان فرهنگی، 82 و 83، 72-75.

    شاملو، ولی قلی بیگ ‌بن داوود (1371). قصص خاقانی. ویرایش حسن سادات ناصری. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

    صنیع‌الدوله، محمدحسن خان (بی‌تا). مطلع‌الشمس. چاپ سنگی. جلد دوم. بی‌جا.

    قراخانی‌بهار، حسن (1363). آثار باستانی و بقاع متبرکۀ اطراف شهرستان سبزوار و اسفراین. تهران: یساولی و فرهنگسرا.

    کلاکی، نرگس (1388). «جندق». مجلۀ رشد آموزش جغرافیا، 89، 32-39.

    ماتیه، پائولو (1355). «ابلا؛ کشف یک پایتخت شکوهمند در 4000 سال پیش در روسیه». پیام یونسکو، 88، 6-12.

    مجیدزاده، یوسف (1370). تاریخ و تمدن ایلام. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

    محمدی، محمود (1382). فرهنگ اماکن و جغرافیای تاریخی بیهق (سبزوار). سبزوار: آژند.

    مدرسی، فاطمه و سیفی، نسرین (1391). «قلعۀ دختر». مطالعات ایرانی، 21، 223-246.

    مظاهری، خداکرم (1385). «نقش‌برجستۀ صخره‌ای اشکفت گل‌گل: یادگاری از هنر حجاری آشور جدید». پیام باستان‌شناس، 6، 63-74.

    مورتگات، آنتون (1377). هنر بین‌النهرین باستان. ترجمۀ زهرا باستی و محمدرحیم صراف. تهران: سمت.

    مولوی بلخی، جلال‌الدین‌محمد (1350). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: امیرکبیر.

    مؤمنی، خورشید (1383). «میان‌رودان، تمدن سومری‌ها و کهن‌ترین شعر گیتی سرودۀ کاهن بانوی شهر آور، انهدوانا». چیستا، 216 و 217، 508-520.

    نگهبان، عزت‌الله (1373). «حفاری‌های زاغۀ هفت‌تپه و تأثیر آن در باستان‌شناسی ایران». ایران‌نامه، 48، 649-672.

    ها، لومل و گویری، سوزان (1370). «آناهیتا، ایزدبانوی ایرانی و سرس وتی ایزدبانوی هندی». چیستا، 82 و 83، 175-181.

     

    • Barton, G. (1911). On the Etymology of Ishtar. Journal of the American Oriental Society, 31(4), 355–358.
    • Barrett, E. C. (2007). Was Dust Their Food and Clay Their Bread? Grave Goods, the Mesopotamian Afterlife, and the Liminal Role of Inana/Ishtar. Journal of Ancient Near Eastern Religions, 7(1), 7–65.
    • Black, J., & Green, A. (1998). Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia. British Museum Press. Second Edition. London.
    • Collon, D. (2005). The Queen of the Night. London: The British Museum Press.
    • Groneberg, B. R. M. (1997). Lob der Istar: Gebet und Ritual an die altbabylonische Venusgottin: Tanatti Istar (Cuneiform Monographs 8). Groningen.
    • http://www.emamzadegan.ir/emamzadehbank/show-11527.aspx
    • Marcovich, M. (1996). From Ishtar to Aphrodite. Journal of Aesthetic Education, 30(2), 43-59.
    • Jordan, M. (2004). Dictionary of Gods and Goddesses. Second Edition.
    • Nevling Porter, B. (2004). Nineveh. Iraq, 66, 41-44.
    • Pinnock, F. (2000). The Doves of the Goddess. Elements of the Cult of Ishtar at Ebla in the Middle Bronze Age. Laboratory of Oriental Archaeology (Via Palestro 63) 00185 - Rome, Italy.
    • Pittman, H., & Aruz, J. (1987). Ancient Art in Miniature: Near Eastern Seals from the Collection of Martin and Sarah Cherkasky. Published by The Metropolitan Museum of Art. New York.
    • Reade, J. (2005). The Ishtar Temple at Nineveh. Iraq, 67(1), 347-390.
    • Wilcke, C., & Seidl, U. (1976). Inanna/Istar. Reallexikon der Assyriologie, 5(1/2), 74-89.
    • http://www.emamzadegan.ir/emamzadehbank/show-11527.aspx
    • http://www.asrarnameh.com/notes/20391
    • http://parishan46.blogfa.com/post
    • http://m4taghi.blogfa.com/post/120