عرف زنانه در مقابل قانون مردانه (بررسی انسان شناختی نقش عرف در فرهنگ پذیری حقوقی با محوریت زنان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تهران/دانشکده علوم اجتماعی/ دانشگاه فرهنگیان

10.22059/ijar.2024.367737.459847

چکیده

هدف- عرف به عنوان یکی از منابع حقوق در میان حقوقدانان و قانون گذاران در کنار قانون از اهمیت ویژه ای برخوردار است و نمی توان قانونی را وضع، اجرا و یا منسوخ کرد بدون اینکه به عرف یک جامعه توجه نکرد. علاوه بر حقوق، عرف در علوم اجتماعی هم جایگاه خاص خود را دارد و در این میان انسان شناسی حقوقی به عنوان یک گرایش بین رشته ای می تواند اهمیت این مفهوم را از زاویه ای متفاوت بررسی کند.  از این رو نقش رفتارها و باورهای مردم در اهمیت دادن به عرف و یا قانون قابل بررسی است. موضوع دیگری که این پژوهش درصدد پاسخ به آن است، جایگاه عرف و قانون در زندگی زنان است، اینکه از منظر انسان شناسی حقوقی زنان چه نگاهی به عرف دارند و کجا از قوانین تبعیت می کنند،در روابط بین فردی و اجتماعی خود بیشتر به عرف بها می دهند یا قانون، نکاتی است که پرسش های این پژوهش در صدد پاسخگویی به آن است.
روش شناسی: از آنجا که این پژوهش به دنبال بررسی جایگاه عرف در بین زنان است و عرف به یک معنا حقوق نانوشته محسوب می شود، از روش کیفی که بر اساس آن پدیده ها عمیق تر بررسی شده و محقق با استفاده از این روش به دنبال کشف معنایی است که افراد مورد مطالعه به آن پدیده مذکور می دهند، استفاده شده است.  در این پژوهش با10 نفر از زنانی که به نوعی رشته دانشگاهی شان حقوق بود و یا تجربه ای در ارتباط با قوه قضائیه داشتند، مصاحبه عمیق انجام شد.
یافته­ها-فرهنگ سازی و قانون گریزی، عرفی سازی برای سبک زندگی و عرف به عنوان به خرده دادگاه، رابطه بین جنسیت و عرف و همچنین تقابل بین عرف و قانون از منظر همبستگی اجتماعی محورهایی بودند که با نگاه انسان شناسی حقوقی استخراج شدند. یکی دیگر از محورهای مورد بحث همبستگی آور بودن عرف یا قانون بود که از منظر این پژوهش، با توجه به اینکه وضع کننده اصلی عرف ، اجتماع به ما هواجتماع است، بنابراین می توان گفت که همبستگی آوری بیشتری نسبت به قانون دارد و در این میان عرف است که به عنوان جریان نا مرئی، از درصد پذیرش و موافقان بیشتری در جامعه برخوردار است.
نتیجه گیری- از منظر شرکت کنندگان در این پژوهش که به صورت تعمدی همگی زن بودند، عرف نگاه زنانه دارد و قانون نگاه مردانه. با نگاه دیگر می توان گفت که عرف قانون نانوشته برای جنس نانوشته است. به این معنی که زنان معمولا به طور رسمی در طول تاریخ جامعه نقش آفرین نبودند و قانون برای مردان و با نگاه مردانه تدوین شده است و عرف جایگزین غیر رسمی این نگاه شده است. جایگزین غیر رسمی قوانین نوشته شده رسمی برای زنان که معمولا در تصمیم گیری ها و نقش آفرینی های حقوقی جایی نداشتند. عرف این مهم غیر رسمی نامرئی اغلب حول محور زنان بوده و حتی در برخی موارد نگاه دستوری غایب قانون  مردانه را پر می کرده است و در برخی موارد هم نقش قانون رسمی را در قالب های غیر رسمی ایفا می کرده است

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Feminine custom versus male law (an anthropological study of the role of custom in legal acculturation centered on women)

نویسنده [English]

  • MAHDIEH MOHAMMADI
UNIVERSITY OF TEHRAN
چکیده [English]

Purpose: Custom as one of the legal sources among lawyers and legislators is of special importance next to the law and a law cannot be established, implemented or repealed without paying attention to the customs of a society. In addition to law, custom also has its own place in social sciences and in the meantime, legal anthropology as an interdisciplinary trend can examine the importance of this concept from a different angle. Therefore, the role of people's behaviors and beliefs in giving importance to custom or law can be examined. Another issue that this research seeks to answer is the place of custom and law in women's lives, From the point of view of legal anthropology, how do women view custom? And where do they follow the rules? In their interpersonal and social relationships, they value custom or law more. These are the points that the questions of this research are trying to answer.
Methodology: Since this research seeks to investigate the place of customs among women and customs are considered unwritten rights, a qualitative method has been used. In this research, an interview was conducted with 10 women whose academic field was law or who had experience in the judiciary.
Findings: Cultivation and lawlessness, customizing for lifestyle and custom as a sub-court, the relationship between gender and custom, as well as the conflict between custom and law from the perspective of social solidarity were the issues that were extracted from the perspective of legal anthropology. From the perspective of this research, the custom is more correlative.
Conclusion: From the point of view of the participants in this research, who were intentionally all women, the custom has a feminine look and the law has a masculine look. In another way, it can be said that the custom of the unwritten law is for the unwritten gender

کلیدواژه‌ها [English]

  • custom
  • law
  • women
  • culture
  • lifestyle
امامی، حسن(1384) حقوق مدنی ،کتابفروشی اسلامی چاپ 18
 حریری، نجلا، (1385)، اصول و روش های پژوهش کیفی، تهران، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
جانسون،برک(1989)، روش پژوهش در علوم تربیتی، انتشارات آییژ،تهران
درزی و همکاران(1398) ، تأثیر عرف بر احکام حجاب و پوشش زنان مسلمان ، پژوهش های فقه و حقوق اسلامی بهار، شماره 55
دورکیم، امیل، ترجمه پرهام، باقر(1369)تقسیم کار اجتماعی، انتشارات دانشگاه تهران
رحیمی سجاسی و همکاران( 1401)  حقوق زنان در کشاکش عرف و شرع: مواجهه زنان باچالش های برخورداری از حق اشتغال و استقلال مالی، : مطالعات زن و خانواده دوره دهم شماره 1 (پیاپی 24)
رضایی محمد(1384)،میزان،‌نوع و عوامل موثر بر قانون گریزی، مجله جامعه شناسی ایران، دوره 6،شماره
ساکت، محمدحسین( 1371)، دیباچه ای بر دانش حقوق، مشهد، نشر نخست
شایگان،سید علی(1394) حقوق مدنی ، انتشارات طه
فوکو، میشل(1388)، مراقبت و تنبیه، نشر نی، تهران
کاتوزیان، ناصر(1368)، مقدمه علم حقوق ومطالعه در حقوق خصوصى ایران، انتشارات مدرس
گیدنز،آنتونی(1387) جامعه شناسی، نشر نی، تهران
لوی برول، هانری و همکاران(1371)، حقوق و جامعه شناسی، ترجمه مصطفی رحیمی،تهران، انتشارات سروش
علوی، رضا(1348) کلیّات حقوق، انتشارات مؤسسه حسابداری
مقدسی و همکاران(1400)، تاثیر عرف زمان و مکان در اختصاص حق طلاق، فصلنامه خانواده درمانی کاربردی، دوره2، شماره 6
میرهاشمی و همکاران(1402) ، تعارض فرهنگ عرف با احکام فقهی مرتبط با زنان و اثر آن بر سبک زندگی در خانواده، روان‌شناسی فرهنگی زن (زن و فرهنگ) سال  14 شماره 56
نقیبی و همکاران(1401) بررسی جایگاه عرف در  تعیین حقوق اقتصادی زن، فصلنامه سبک زندگی اسلامی، دوره 6، شماره 4
 
Filomena M Critelli. (2012) Between Law and Custom: Women, Family Law and Marriage in Pakistan, Journal of Comparative Family Studies September-October 2012, 43, 5, 673-693.
Friedman, Jonathan (2006) culture and global systems, theory, culture and society, 23, 2-3.
Hyojin Park; and Chong-Sup Kim. (2023) Can the Law Pull the Custom? – A Gender Case Study on Rwanda and Nicaragua. Asian Journal of Latin American Studies, 2023, 36, 1, 35.
Kudratulloevich, K. R., Abduvalievich, M. T., and Karamatilloevich, A. L. (2020). The Problem of Human Psychological Crises in the Views of Emil Durkheim. Наука, 6 (50).
Langer, B. (2020). Emile Durkheim.in Social Theory. Routledge
Layantara, J.  N.   (2020).   The   Relevance   of   Émile   Durkheim's   Thoughts   for Protestant Churches Revitalization Today. Veritas: Jurnal Teologi dan Pelayanan,19(2).
Nelken, David. (2004). Comparing legal cultures. The Blackwell companion to law and society.33
Oshodi, Mujibat. (2023) The inheritance rights of women in Nigeria, International association of women judges.7july.
Rimé, B., and Páez, D. (2023). Why We Gather: A New Look, Empirically
Veblen, Thorstein, (1899), The Theory of the Leisure class, New York, MacMillan & co.