تحلیل شیوه‎‌های تعدیل قربانی انسان در متون منظوم روایی تا قرن هفتم بر اساس نظریه‌های قربانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 پسادکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

10.22059/ijar.2024.372386.459855

چکیده

قربانی، عملی آیینی است که در آن، اشیاء یا موجوداتی وقف می‌گردیدند و به برخی قدرت‌های ماوراءِ‌طبیعی پیشکش می‌شدند. بشر از دیرباز به-منظور ایجادِ پیوند و گسترش ارتباط، میان خود و اُمور قدسی به تقدیم انواع قربانی‌ها پرداخته است. از آیین‌های کهن و بسیار گسترده‌ای که ارزش کیفی خاصّی برای آدمی داشته و با اجرای آن، آدمی می‌کوشید با نیروهای طبیعی، پیوند برقرار کند و به یاری آن خود را در نظم جهانی دخیل سازد، آیین قربانی‌کردنِ انسان است. رفته‌رفته با گذر از مراحل آغازین حیات و گسترش عقلانیّت، جوامع می‌کوشند به جای قربانی‌کردن همنوعان، به شیوه‌های جایگزینی برای قربانی انسانی متوسل شوند. این پژوهش می‌کوشد به روش توصیفی-تحلیلی در متو‏ن نظم روایی حماسی، غنایی و عرفانی تا قرن هفتم و بر اساس نظریه‌های قربانی به بررسی چاره‌اندیشی‌های بشر جهت تعدیل قربانی‌های انسانی بپردازد. براساس نتایج این پژوهش، شیوه‌های تعدیل قربانی در پنج‏ دسته با عناوین: سوراخ کردن گوش و ریختن مقداری از خون، خراشیدن صورت، بریدن زلف، جامه دریدن، واگذاری کودکان به معابد مقدّس، ختنه و اخته کردن طبقه‌بندی می‌‌شود. در موردِ شیوه‌های تعدیل قربانی انسانی در متون روایی نیز باید گفت: شیوه‌های تعدیل در متون عرفانی نمود و دگرگونی معنایی خاصّی نسبت به متون حماسی و غنایی دارد. موارد تعدیل در متون عرفانی، اغلب جنبۀ نمادین و رمزی می‌یابند، مثلاً خراشیدن صورت، بریدن زلف و کوتاه کردن مو، دریدن جامه(تمثیلی از جسم) و اخته‌کردن به ترتیب در مفاهیم کاستن زیبایی افراد و سرکوب نفس، نفی خودبینی و عدم توجه به جذابیت‌های ظاهری، گشایش روحانی و رهایی از تعلّقات دنیوی و قطع طبیعت نفسانی و خوارداشت آن به منظور تزکیه و ارتباط با منشأ قدسی به‌کار می‌رود. رسم پاره کردن جامه در سوگ و هنگام حوادث و بلایا نیز که مصادیق فراوانی از آن در متون حماسی و گاه غنایی دیده می-شود در متون عرفانی، صورتی نمادین از قربانی نفس و خودکشی است. این رسم در متون عرفانی با حفظ همین معنا، جنبۀ دیگری می‌یابد و آن گره‌گشایی و رها شدن از جمیع تعلّقات دنیوی است. در تحلیل مصادیق تعدیل قربانی انسانی نیز نظریه‌های تعدیل قربانی از ماکس وِبر، بلاگردانی فریزر، جلب رضایت خدایان از بویس کارآمدتر و انعطاف‌پذیرتر از سایر نظریه‌هاست.

دربارۀ سیر تعدیل قربانی می‌توان گفت همان‌طور که امروزه، انواع مختلف قربانی‌های خونی و غیرخونی چون قربانی گاو، گوسفند، پول، طلا، نذر نوبر محصول یا پیشکش‌های معنوی چون نماز، روزه، خدمت به اَماکنِ مقدس و طبقات محروم و... به موازات هم و بنا بر موقعیت‌های گوناگون و شرایط اقتصادی فرد، انجام می‌شود در گذشته نیز انواع این پیشکش‌ها بنا به اهمیّت آن موضوع و بحران تقدیم می‌شد؛ مثلاً در شرایط بسیار حساس و پرمخاطره، قربانی‌های انسانی و حیوانی تقدیم می‌شد یا برای حفظ و بلاگردانی از محصول، بخشی از محصول پیشکش می‌شد و یا این‌که افراد برای خدمت به معابد و اَماکن مقدّس، بخشی از دارایی و اَشیاء ارزشمند خود را تقدیم می‌کردند. البته نباید تأثیرِ گسترش آگاهی و پیشرفت فکری و تلاش مصلحان اجتماعی در تعدیل و کاهش شدت خشونت در تقدیم قربانی و پیشکش‌های خونی را نادیده گرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

analyszing of human sacrifice modification methods in narrative order texts until the 7 based on sacrifice theories

نویسندگان [English]

  • Ayoob Omidi 1
  • ahmad khatami 2
1 postDoctoral student of Persian Language and Literature, Shahid Beheshti University
2 Professor of Persian language and literature.
چکیده [English]

Sacrifice is a ritual practice in which objects or beings were offered to some supernatural powers. Since a long time ago, mankind has been offering all kinds of sacrifices in order to create a bond and expand the relationship between himself and the holy things. One of the ancient and very wide rituals that had a special value for man and by performing it, man tried to establish a relationship with natural forces and contribute to the world order with its help, is the ritual of human sacrifice. Gradually, by passing through the initial stages of life and the development of rationality, societies try to find alternative methods for human sacrifice instead of sacrificing their fellow species. This research tries to study the methods of modifying human sacrifice in the texts of narrative order in a descriptive-analytical method. The results show that the sacrifice modification methods in the present study fall into five categories: piercing the ear and shedding some blood (or extorting), scratching the face, cutting the scalp, tearing the clothes, forgiving Slaves and concubines, leaving children in holy temples, classification (and circumcision) are classified. Regarding the methods of modification of the human sacrifice, it should be said: the modification methods in mystical texts and the transformation have a special meaning compared to the epic and lyrical texts; Modifications in mystical texts are often symbolic and symbolic; For example, scratching the face, cutting the hair and cutting the hair, tearing the clothes(allegory of the body) and characterizing in the concepts of reducing the beauty of people and suppressing the soul, denying selfishness and not paying attention to physical attractiveness, spiritual opening and liberation from worldly attachments. And cutting off the carnal nature and eating it is used for cultivation and connection with the sacred origin. In analyzing instances of human sacrifice modification, Max Weber's theories of sacrifice modification, Fraser's rebuttal, the gods' satisfaction with Boyce and Taylor are more efficient and flexible than other theories. It can be said about the process of adjusting the sacrifice, just as it is today, different types of blood and non-blood sacrifices such as cow, sheep, money, gold, new crop offerings or spiritual offerings such as prayer, fasting, service to holy places and deprived classes. It is done in parallel and according to various situations and economic conditions of the individual. For example, in very sensitive and dangerous situations, human and animal sacrifices were offered, or a part of the product was offered to preserve and destroy the product, or people gave a part of the property to serve the temples and holy places. And they offered their valuables. Of course, the effect of spreading awareness and intellectual progress and the efforts of social reformers in moderating and reducing the intensity of violence in offering sacrifices and blood offerings should not be ignored.

کلیدواژه‌ها [English]

  • modification of human sacrifice
  • Persian literature
  • ritual
  • texts of narrative order
  • theories of sacrifice