مطالعه مردم‌شناختی مویه‌های مردمی در دوران جنگ تحمیلی (مطالعه موردی استان ایلام)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه مردم شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22059/ijar.2024.375371.459863

چکیده

هدف: با وجود گذشت سال‌ها بعد از جنگ تحمیلی، جنگ در ادبیات، تاریخ و فرهنگ ما حضور دارد. مویه یکی از سنن بسیار کهن و بر جای مانده از ایران باستان است که در وصف مصیبت‌های بزرگ چون مرگ عزیزان، بزرگان، جوانان، پهلوانان و قهرمانان جنگ سروده می‌شود. با شناخت این مویه‌ها که یادآور روزهای دوران جنگ تحمیلی، رشادت‌ها و ایثارگری‌های آن دوران و ادامه روحیه وطن‌پرستی و شهادت‌خواهی است، می‌توان به شناخت عنصری هویت بخش از منطقه دست یافت. با توجه به نقش و کارکردی که «مویه»‌ها در این جامعه دارند، مطالعه آن‌ها در تمام مناطق فرهنگی و جغرافیای استان ایلام که یکی از مناطق جنگ‌زده است به درک مناسب‌تر فرهنگ این منطقه در نحوه تجربه جنگ کمک می‌کند. بر این اساس هدف از انجام مطالعه حاضر، شناخت مویه و مورهای‌ مربوط به جنگ تحمیلی در استان ایلام، شناخت مضامین و درونمایه‌های آنان و نحوه انعکاس دوران جنگ تحمیلی در مویه‌ها در مناطق مختلف و تفاوت آنان با یکدیگر است.

روش‌شناسی: پژوهش حاضر تحقیقی کیفی و مبتنی بر روش مردم‌نگاری و مصاحبه عمیق ساختار نیافته است که در استان ایلام (شهرها و روستاهای آن) به عنوان یکی از مناطق جنگ‌زده کشور انجام گرفته است. در این راستا به جمع آوری مویه‌ها‌ و تحلیل آنان بر اساس نمونه‌گیری هدفمند پرداخته شد.

یافته‌ها: مطالعه و تحلیل مویه‌های گردآوری شده نشان داد که، تجربه جنگ در میان مردم ایلام تاثیر به سزایی در مویه‌‌ها و مضامین درونی آنان گذاشته است. از آنجا که مویه‌ها در آیین‌های سوگ نمود می‌یابند و در حوزه موسیقی آیینی و سنتی قرار می‌گیرند؛ صبر و نحوه رویارویی با مرگ و ارزش گذاری زندگی و مقام شهدا را نیز با خود به همراه دارند. این مطالعه نشان داد که علاوه بر مضامین تاریخی در این مویه‌ها، تجربه جنگ سبب شکل‌گیری مضامین دیگری مانند؛ نحوه رویارویی با جنگ، آوارگی، سلحشوری، فداکاری، جوانمردی و جوانمرگی، اسطوره‌گی شهدای جنگ و نمایش دلیری حاج قاسم شده است.

نتیجه‌گیری: خواندن مویه برای شهدای ایلام فقط منحصر به زمان سوگ نیست و گاه شامل سرودهایی می شود که در زمان دلتنگی و فراق با حزن و اندوه در ماه محرم و زمان وفات جوانان و یا شهادت شهدای گمنام بر زبان زن و مرد ایلامی جاری می شود و به همین دلیل است که موسیقی و ریتم حاصل از آن، از کودکی در تار و پود ذهن کودکان ایلامی جای می‌گیرد. مطالعه مویه‌ها در کنار آداب و رسومی که در زمان مرگ برای شهیدان برگزار می‌شود نشان می‌دهد که قدرشناسی قهرمانان و شهیدان و اسطورهایی که در جهت تداوم و حفظ ارزش‌های میهنی و اسلامی جان خود را فدا نموده‌اند، جزیی از تار و پود فرهنگ مردم این منطقه است که باعث داوم ارزش‌های این مردم می‌شوند و به همین دلیل گرامی و عزیز و پاره تن فرهنگ این مرز و بوم هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Studying the Ethnography of People's mourning sounds (műr) during the Imposed War (Case Study: Ilam Province)

نویسنده [English]

  • Minoo Salimi
Assistant Professor, Department of Anthropology, Faculty of Social Sciences, University of Tehran
چکیده [English]

Purpose- Despite the years that have passed since the imposed war, the war remains present in our literature, history, and culture. Mourning is one of the very ancient traditions that has survived from ancient Iran, expressed in response to great tragedies such as the death of loved ones, elders, youths, warriors, and heroes of war. By understanding these mourning traditions, which evoke memories of the imposed war, the valor and sacrifices of that time, and the continuing spirit of patriotism and martyrdom, one can gain insight into an identity-forming element of the region. Given the role and function that "mourning" has in this community, studying it across all cultural and geographical areas of Ilam province, which is one of the war-affected regions, helps to better understand the culture of this area in how it experienced the war. Therefore, the aim of this study is to recognize the mourning and related traditions of the imposed war in Ilam province, to understand their themes and underlying messages, and to explore how the era of the imposed war is reflected in mourning practices across different regions and their differences.
Methodology- This research is qualitative and based on ethnographic methods and unstructured deep interviews conducted in Ilam province (its cities and villages) as one of the war-affected areas of the country. In this context, mourning traditions were collected and analyzed based on purposive sampling.
Findings- The study and analysis of the collected mourning traditions revealed that the experience of war has significantly influenced the mourning practices and their internal themes among the people of Ilam. Since these traditions manifest in mourning rituals and fall within the realm of ritual and traditional music, they also encompass patience, how to confront death, and the valuation of life and the status of martyrs. This study showed that, in addition to historical themes, the experience of war has led to the emergence of other themes such as coping with war, displacement, heroism, sacrifice, chivalry, the mythology of war martyrs, and the display of bravery associated with figures like Haj Qasem.
Conclusion- The recitation of mourning for the martyrs of Ilam is not limited to times of mourning; it sometimes includes songs that are expressed in times of longing and separation, filled with sorrow during the month of Muharram and the anniversaries of the deaths of youths or unknown martyrs. This is why the music and rhythm derived from it are woven into the minds of Ilam's children from an early age. The study of mourning traditions, alongside the customs observed at the time of death for martyrs, shows that the appreciation of heroes and martyrs, and the legends who sacrificed their lives to uphold national and Islamic values, is an integral part of the cultural fabric of this region, contributing to the continuity of these values among its people, making them precious and a vital part of the culture of this land

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ilam
  • imposed war
  • Moye
  • ethnography
  • martyrdom
ابراهیمیان منفرد، صفر(1399). تحلیل زیبایی شناسی چل سروها و مویه ها در زبان لکی، رشته ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی.
بابایی، یاسر (1396). در امتداد زخم: خاطرات سردار رشید اسلام، عبدالرضا اسماعیلی اولین فرمانده گردان استان ایلام. ایلام: سوره­های عشق (وابسته به سپاه امیرالمونین).
باقری، کبری و سارا زارعی (1399). آنجا که نیامدی: ده روایت کوتاه از شهدای استان ایلام، ایلام: سوره­های عشق (وابسته به سپاه امیرالمونین).
بهمنی، سجاد و ذوالفقار احمدی اوندی (1400). زوال فرهنگ گاگریو: تحلیل انسان­شناختی دگردیسی عزاداری و سوگ در میان ایلات بختیاری و بهمئی، فصلنامه علمی جامعه­شناسی فرهنگ و هنر، شماره اول، صص 29-1.
خوش نشین، فرشته (1396). نگاهی مردم شناسانه به آیین سوگواری در میان مردم ایلام با رویکردی بر پرسه زنان، دانشگاه پیام نور تفت، گرایش ادبیات عامه، پایان نامه ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی.
رضایی بهمن، زرین (1399). بررسی و تحلیل ویژگی های فکری و ادبی مویه های شهرستان خرم آباد، پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
زرین کاویانی، کیانوش (1397). نبرد در شاخ شمیران، ایلام: سوره­های عشق (وابسته به سپاه امیرالمونین).
دهخدا، علی اکبر (1378). لغت­نامه، تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
سیف زاده، سید محمد (1377). پیشینه تاریخی موسیقی لرستان، خرم آباد: نشر افلاک.
شاهمرادیان، فرهاد (1395). ملکوت کلمات، ایلام: سوره­های عشق.
شهریاری، محمد (1396). موسیقی شمال شرق خوزستان ایذه، از منظر گونه­شناسی و فرهنگ موسیقایی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته اتنوموزیکولوژی دانشکده پردیس بین­المللی فارابی.
صحرایی، محمد (1392). تاریخ دفاع مقدس در استان ایلام، ایلام: ناشر سوره های عشق.
فاضلی، محمد تقی، غفارپور، بختیار (1395). بررسی آداب رسوم سوگواری در شاهنامه فردوسی و مقایسه آن با آداب مذکور در بین اقوام لر بختیاری و لر کوچک، فصلنامه علمی- پژوهشی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، سال دهم، شماره 3، صص 12-37.
فرزین، علیرضا، غنفری، حسین (1377). لرستان در گذر تاریخ، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، میراث فرهنگی لرستان.
قیم، جاسم (1398). شروه و علوانیه (نگاهی تطبیقی به ساختار نواهای بومی در خوزستان و بوشهر)، کاوش-نامه ادبیات تطبیقی، شماره 2، صص 73- 57.
کاظمی، بهمن (1389). موسیقی قوم کرد، ناشر: مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
مرادخانی صفیه؛ قبادی اصل، پرستو (1388). ابیات مویه در ایل کاکاوند، نشریه فصلنامه فرهنگ مردم ایران، شماره ۱۸ و ۱۹، صص 168-151.
مرادی مهر، نسرین و ایرج مرادی مهر (1402). جایگاه هوره و مور در فرهنگ استان ایلام، نشریه پژوهشنامه اورمزد، شماره 62، صص 235- 215.
معین، محمد (1386). فرهنگ معین، تهران: انتشارات زرین.
ملازهی پسکوه، پیرمحمد (1371). موتک، شعر حزن انگیز، آشنا، شماره 6، صص 35- 34.
منادی، مرتضی (1386). مردم نگاری، روش شناسی علوم انسانی، شماره 51، صص 130- 111.
موسوی، حشمت الله، عزیزی، شهناز (1394). گویش لکی بازمانده ای از زبان های ایران باستان، تهران: مبتکران پیشرو.
مهدی زاده، مجید (1391). شناخت و بررسی مردم شناختی آوازها و الحان در آوازهای هوره و مور در استان ایلام، دانشکده روان شناسی، علوم اجتماعی، گروه های علوم اجتماعی، گرایش مردم شناسی، کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد تهران  مرکز.
مصاحبه و ضبط مویه­ها از:
 فرصت خانزادی، نصرت خانزادی خواهر و مادر شهید خانزادی، ایلام، 1401.
خواهران شهید یدالله والی­نژاد، ایلام، 1401.
مادر شهیدان ولدبیگی، ایلام، 1401.
خانواده شهید قدرت صیادی، ایلام، 1402.
خانواده شهید مختار دارابی، ایلام، 1402.
حاج محمدعلی قربانی، مداح اهل بیت، ایلام، 1401.
سید علی موسوی، ایلام، 1402.
زنان شهرستان بدره، شهرستان بدره، 1401.
مردان شهرستان بدره، شهرستان بدره، 1401.
نوحه­خوانان شهرستان ملک­شاهی، شهرستان ملک­شاهی، 1401.
خانم ها اسماعیلی و مرادی، ایلام، 1401.
خانواده شهید عبدالرضا اسماعیلی، ایلام، 1401.
خانواده شهید عبدالمجید امیدی، ایلام، 1402.
خانواده شهید عبدالکریم احمدی، ایلام، 1402.
خانواده شهید علی نجات عزیزی، ایلام، 1401.
خانواده شهید قاسم ابراهیمی، ایلام، 1401.
خانواده شهید علی بسطامی، شهرستان ملکشاهی، 1401.
آقایان ابراهیمی، رستمی، حیدری، ایلام، 1401.