بررسی منشأ، ویژگی‌ها و الگوی پراکندگی کولی‌های ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری زبان و ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه فرهنگیان تهران.

10.22059/ijar.2022.348611.459773

چکیده

کولیان، مردم دوره‌گردی هستند که در سراسر دنیا پراکنده‌اند و مجموعه‌ای از آداب‌و‌رسوم مختلف را در فرهنگ خود، جای داده‌اند. به‌همین‌دلیل، شناخت خاستگاه و آشنایی با نحوۀ زندگی آن‌ها از لحاظ تحقیقات مردم‌شناسی سودمند است. اهمیت و تأثیر آن‌ها به‌حدی است که بسیاری از شاعران در آثار خود به ذکر زیبایی و ویژگی‌های آنان پرداخته‌اند. این پژوهش که از نوع مطالعات کیفی است، می‌کوشد به‌روش میدانی و کتابخانه‌ای به بررسی منشأ، پراکندگی، ویژگی‌ها و تعداد تقریبی خانوارهای کولیان- با تکیه بر استان‌های ایلام و کرمانشاه- در نقاط مختلف ایران بپردازد. نویسنده با استفاده از مصاحبۀ نیمه‌ساختاریافته و روش گلوله‌برفی به مصاحبه با چهل تن از افراد بومی و کولیان استان‌های ایلام و کرمانشاه پرداخته است. نتایج بررسی‌ها که طی دو سال انجام گرفت، نشان می-دهد: کولیان همان داسیه‌ها (نجس‌ها) از طبقۀ فرودست هند هستند که به دلایلی ازجمله اختلافات مذهبی، نداشتن جایگاه اجتماعی مناسب، فقر و... طی سالیانِ متمادی، مهاجرت کردند و به دلیل این‌که بخشِ اعظمی از این مهاجرت‌ها از راه کابل انجام گرفت با لقب کولی/کابلی خوانده شده‌اند و رفته‌رفته چنین صفتی به عنوان لقبی عام برای سایر مهاجران به‌کار رفته‌است. اغلب مردانِ کولی، درشت‌اندام و سبزه که خالکوبی‌هایی بر دست و بازو دارند و برخی به مشاغلی چون ختنه‌گری، کفاشی، آهنگری، خوانندگی، ساخت ابزار موسیقی و وسایلِ چوبی می‌پردازند؛ برخی از زنان آن‌ها نیز با پوستی سبزه و خالکوبی‌هایی بر چانه و مچ دست به گدایی و تن‌فروشی گرایش دارند. با بررسی‌های میدانی در مناطق مختلف کشور، مشخص شد که استان‌های فارس، کرمان، لرستان و کرمانشاه به‌ترتیب بیش‌ترین تعداد کولی‌ها را در خود جای داده‌اند.

کلیدواژه‌ها


اطلس گیتاشناسی کشورها (1362). چاپ اول، تهران.
افشار سیستانی، ایرج (1377). کولی‌ها- پژوهشی دربارۀ کولیان ایران و جهان. چاپ اول. تهران: روزنه.
امان‌اللهی بهاروند، اسکندر (1360). کوچ‌نشینی در ایران. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اصفهانی، ابوالفرج (1368). برگزیدۀ الاغانی. ترجمۀ محمدحسین مشایخ فریدونی. جلد اول. چاپ اول. تهران: علمی.
اصفهانی، جمال‌الدین محمد بن عبدالرزاق (1320). دیوان. تصحیح حسن وحید دستگیری. تهران: ارمغان.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1368). مرآةالبلدان. جلد اول. به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث. تهران: دانشگاه تهران.
آصف، محمدهاشم (1348). رستم التواریخ. تصحیح محمد مشیری. تهران: آبان.
آقاعباسی، یدالله (1391). دانشنامۀ نمایش ایرانی: جستارهایی در فرهنگ و بوطیقای نمایش ایرانی. تهران: قطره.
ایران‌پرست، سید نورلله (1328). «سوزمانی یعنی چه». مجلۀ دانش، 1(5)، 299.
اوبن، اوژن (1362). ایران امروز. ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی. تهران: زوار.
بهار، محمدتقی (1368). دیوان. چاپ پنجم. تهران: توس.
ثعالبی نیشابوری، عبدالملک بن محمد (1368). غرر اخبار ملوک الفرس. ترجمۀ محمد فضائلی. تهران: نقره.
تومکا، میکلوش (1363). کولیان افزارمند اروپا. پیام یونسکو، 173، 1-3.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1391). دیوان. تصحیح خلیل خطیب رهبر. چاپ پنجاه‌ویکم. تهران: صفی علیشاه.
حبیبی‌باشت، علیرضا (1385). لولی در گذر تاریخ و ادبیات. زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک، 7، 95-110.
حصوری، علی (1387). سیاوشان. چاپ سوم. تهران: چشمه.
خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل بن علی نجار (بی‌تا). دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار.
خطیبی، ابوالفضل (1397). کولی در ادبیات فارسی. جستارهای نوین ادبی، 200، 91-116.
دوبد، بارون (1371). سفرنامۀ لرستان و خوزستان. ترجمۀ محمدحسین آریا. تهران: علمی و فرهنگی.
داندامایف، محمد (1391). ایرانیان در بابل هخامنشی. ترجمۀ محمود جعفری دهقی. تهران: ققنوس.
ذوالفقاری، حسن (1400). جایگاه اجتماعی لولیان خنیاگر و کولیان رامشگر در امثال فارسی. مجلۀ مطالعات ایرانی، 20(40)، 129-167.
راو، اپرنا (1361). غربتی‌های افغانستان. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.
رضایی، عبدالعظیم (1389). تاریخ ادیان جهان. سه جلد. چاپ چهارم. تهران: علمی.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1356). نه شرقی، نه غربی-انسانی. جلد دوم. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
زندیه، حسین، صفری، محمدرضا و هادی، معصومه (1398). وضعیت اجتماعی کاولی‌ها در غرب ایران. تحقیقات تاریخ اجتماعی، 9(1)، 199-223.
صائب تبریزی، میرزا محمدعلی (1368). کلیات صائب تبریزی. مقدمه و شرح‌حال محمد عباسی. تهران: طلوع.
فردوسی، ابوالقاسم (1362). شاهنامه. جلد سوم. تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
قائم‌مقامی، عبدالوهاب (1339). کولی‌ها کیستند و کجایی هستند. مجلۀ ارمغان، 2(6)، 262-270.
کشیری، الهه و برک‌پور، ناصر (1401). واکاوی عوامل مؤثر بر طرد و جداشدگی گروه‌های قومی اقلیت؛ کولی‌های شهرک نوبنیاد ساری. پژوهش‌های انسان‌شناسی، 11(2)، 149-187.
کلنل چریکف (1358). سیاحت‌نامۀ چریکف. ترجمۀ آبکار مسیحی. به کوشش علی‌اصغر عمران. تهران: کتاب‌های جیبی.
کوباس پونته، استبان (1363). گادولیالوهارها. مجلۀ پیام یونسکو، 174، 8-10.
مجمل‌التواریخ و القصص (1318). تصحیح محمدتقی بهار. به همت محمد رمضانی. تهران: کلالۀ خاور.
محیط طباطبایی، محمد (1366). زط، جات، کولی. مجلۀ آینده، 13(3)، 163-167.
مشیری، سید رحیم (1378). جغرافیای کوچ‌نشینی. چاپ چهارم. تهران: سمت.
معین، محمد (1388). فرهنگ فارسی. جلد سوم. تهران: امیرکبیر.
منوچهری دامغانی، احمد بن قوص (1347). دیوان. تصحیح محمد دبیرسیاقی. چاپ سوم. تهران: زوار.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1382). مثنوی. شرح کریم زمانی. جلد پنجم. چاپ ششم. تهران: اطلاعات.
مینوی، مجتبی (1349). داستان‌ها و قصه‌ها. چاپ اول. تهران: خوارزمی.
نریمانی، اسفندیار و رضایی‌پور، روح‌الله (1399). نگرشی به چهرۀ کولی در ادبیات ایران و فرانسه. پژوهش‌های ادبیات تطبیقی، 8(3)، 106-128.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1934). هفت‌پیکر. تصحیح ریتر و ریبقا. استانبول: مطبعۀ دولت.
نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1934). خسرو و شیرین. ؟؟؟
نولدکه، تئودور (1359). تاریخ ایرانیان و عرب‌ها. ترجمۀ عباس زریاب‌خویی. تهران: انجمن آثار ملی.
ورجاوند، پرویز (1344). روش بررسی و شناخت کلی ایلات و عشایر. چاپ اول. تهران: مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
هدایت، رضاقلی بن محمدهادی (بی‌تا). انجمن آرای ناصری. تهران: کتاب‌فروشی اسلامی.
یاحقی، محمدجعفر (1386). فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
یوسفوند، سجاد، علی‌محسنی، سجاد و غیاثوند، احمد (1401). واکاوی تجربۀ زیستۀ کولی‌ها از طرد اجتماعی (مورد مطالعه: کولی‌های شهر خرم‌آباد). جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 4(1)، 106